تحرک اسپرم و نقش آن در باروری

تحرک اسپرم یعنی توانایی اسپرم برای حرکت صورت موثر در جهت رسیدن به تخمک است. اسپرم ها باید برای رسیدن به تخمک و بارور کردن آن باید بتوانند در دستگاه تولید مثل زنان در بازه زمانی موثر حرکت کرده و با رسیدن به آن با تخمک تلقیح شوند. تحرک اسپرم ضعیف می تواند علت شایعی در ناباروری مربوط به مردان باشد.

تحرک اسپرم چیست؟

دو نوع تحرک اسپرم وجود دارد که اشاره به نحوه حرکت و شنای اسپرم می کند.

حرکت پیشرونده اسپرم که در آن اسپرم روی یک خط مستقیم شنا می کند.
حرکت غیر پیشرونده اسپرم به حالتی اطلاق می شود که در آن اسپرم روی خطوط مستقیم حرکت نمی کند.

برای اینکه اسپرم بتواند به تخمک برسد نیاز به تحرک پیشرونده با سرعت حداقل 25 میکرومتر در ثانیه دارد.

نتایج آزمایش ها بسته به پارامتر های آنالیز معیار های متفاوتی ارایه میکند ولی در کل هنگامی که کمتر از 50 درصد از اسپرم ها قادر به حرکت موثر باشند، ضعف تحرک اسپرم در مردان تشخیص داده می شود.

چرا اسپرم باید دارای تحرک کافی و پیشروندگی باشد؟

اسپرم تولیدی در بدن مردان حاوی سلول های حرکتی است. این بدان معنی است که اسپرم حاوی سلول هایی است که باعث میشوند اسپرم در محیط بدن زنان به جلو حرکت کند. هنگامی که یک زوج مقاربت جنسی واژینال دارند، مرد در انتهای کانال واژینال، دچار انزال می شود.

اسپرم ها طوری برنامه ریزی شده اند که باید بتوانند بعد از انزال از طریق واژن و سپس رحم و در نهایت لوله های فالوپ زنان به مقصد نهایی که همان محل قرار گیری تخمک است برسند.

تخمک پس از تولید در تخمدان زنان توسط موهای نازکی به نام مژه وارد لوله های فالوپ می شود و در آنجا منتظر رسیدن اسپرم ها برای انجام لقاح و تشکیل جنین میشوند.

در نتیجه به جهت عدم جابجایی زیاد تخمک این وظیفه اسپرم است که با دارا بودن تحرک وظیفه رسیدن به تخمک را دارا میباشد.

دیگر فاکتورهای مرتبط با سلامت اسپرم

تحرک فقط یکی از عواملی است که نشان دهنده سلامت اسپرم است. عوامل دیگری که در طول آنالیز آزمایشگاهی اسپرم مورد توجه قرار می گیرند عبارتند از:

حجم اسپرم (در میلی لیتر یا مقدار مایع معنی در هر بار انزال) Volume
تعداد کل اسپرم (20 تا 60 میلیون اسپرم به صورت متوسط) All sperm per EJ
غلظت اسپرم (تعداد اسپرم در یک میلی لیتر از مایع منی) Viscosity
(درصد اسپرم زنده) vitality
مورفولوژی اسپرم (شکل اسپرم) Morphology
زمان لازم برای مایع شدن اسپرم (مایع منی هنگامی که آزاد می شود غلیظ است. اما بعد از ۲۰ تا ۳۰ دقیقه رقیق می شود)
pH اسپرم (مایع منی که بیش از حد اسیدی است می تواند اسپرم را از بین ببرد)
سلول های سفید خون (افزایش تعداد آن ها می تواند عفونت را نشان دهد) WBC

اندازه گیری تحرک در آنالیز مایع منی

تحرک ممکن است بر اساس تجزیه و تحلیل اسپرم به روش های زیر ارزیابی شود:

درصد حرکت: میزان درصد اسپرمی است که در مایع منی در حال حرکت است.
درصد غلظت متحرک: چه تعداد اسپرم در مایع منی حرکت می کند.
تعداد کل اسپرم مؤثر (TMSC): تعداد اسپرمی که در مایع منی شنا می کند.
میانگین سرعت حرکت (VAP): سرعت اسپرم را در حرکت بر اساس میکرون در ثانیه (μm / s) اندازه گیری می کند.

چند اسپرم باید صحیح شنا کنند؟

در یک مرد سالم، مایع منی ممکن است حاوی بیش از 20میلیون اسپرم وبیشتر باشد . انتظار نمی رود که همه اسپرم ها کاملا سالم و دارای درصد نرمال و تحرک بالا باشند.

هنگامی که صحبت از تحرک اسپرم می شود، مایع منی طبیعی در نظر گرفته می شود که حداقل 50 درصد از اسپرم ها در آن تحرک کافی داشته باشند. این اسپرم ها می توانند شامل اسپرم هایی نیز باشند که تحرک غیر پیشرونده دارند.

حداقل 20 درصد اسپرم باید حرکت پیشرونده سریع و رو به جلو داشته باشد.

تحرک اسپرم چگونه بر روی باروری تاثیر می گذارد؟

در سراسر جهان نرخ ناباروری از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. در ایالات متحده، حدود 10درصد از زوج ها مشکل ناباروری دارند و متاسفانه در کشور ما این درصد به مراتب بالا تر است.

این رقم بر اساس تعریف ناباروری که به عدم توانایی در باردار شدن پس از 12 ماه رابطه جنسی جلوگیری نشده اشاره دارد، به دست می آید.

ناباروری مردان به حالتی گفته می شود که یک مسئله در بدن مردان باعث می شود که آن ها نتوانند زنان خود را باردار کنند.

بین 40 تا 50 درصد موارد ناباروری به علت کم بودن تحرک اسپرم ها است.

درصد بالایی از از موارد ناباروری مردان ناشی از کم بودن تعداد اسپرم است، اما تحرک اسپرم عامل مهمی دیگری است.شایع ترین علت ناباروری مردان معمولا ناشی از کمبودهای موجود در مایع منی است که عبارتند از:

کاهش تعداد اسپرم یا Oligospermia
ضعف در حرکت اسپرم
غیر طبیعی بودن شکل اسپرم یا Teratospermia

علل کاهش تحرک اسپرم

کم شدن تحرک اسپرم علل مختلفی دارد. به عنوان نمونه آسیب دیدن بیضه ها می تواند بر روی کیفیت اسپرم تاثیر بگذارد.

علل رایج آسیب دیدگی بیضه ها عبارتند از:

عفونت
سرطان بیضه
جراحی بیضه
مشکلات مادرزادی
صدمه های فیزیکی
سبک زندگانی
استرس های محیطی
نوع تغذیه
استعمال دخانیات
مشروبات الکلی
واریکوسل
کیست های اپیدیدم
استفاده طولانی مدت از استروئید آنابولیک
بعضی از داروها

روش های تشخیص

تجزیه و تحلیل مایع منی اساسی ترین و مفید ترین آزمایشی است که می تواند مشکل ناباروری دارند را شناسایی کند. این آزمایش، نحوه تشکیل اسپرم و نحوه تعامل آن در مایع منی را ارزیابی می کند.

نمونه گیری معمولا توسط استمناء گرفته می شود. از مرد خواسته می شود از 2 تا 3 روز قبل از جمع آوری نمونه برای افزایش حجم مایع منی رابطه جنسی نداشته باشد. لازم است که کل مایع منی در ظرف استریل ریخته شود تا اطمینان حاصل شود که نتایج آزمایش صحیح است.

نمونه معمولا در یک اتاق خصوصی در آزمایشگاه گرفته می شوند، هرچند در برخی موارد می توان در خانه نیز نمونه برداری کرد و نمونه را تحت شرایطی تا یک ساعت برای تجزیه و تحلیل تحویل آزمایشگاه داده شود.

نمونه نباید در یخچال نگهداری شود. پزشکان توصیه می کنند در حین حمل و نقل، ظرف نمونه را به بدن نزدیک کنید ( ترجیحا زیر بغل ) تا هم دما با بدن شود. این کار باعث می شود که مایع منی زمانی که برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه می رسد کیفیت خود را حفظ کند.

گاهی نمونه را می توان از طریق مقاربت جنسی و در کاندوم مخصوص طراحی شده جمع آوری کرد. مهم این است که از کاندوم مخصوص برای این کار استفاده کنید. زیرا کاندوم ها معمولا دارای روان کننده هایی هستند که می توانند اسپرم ها را بکشند.

نمونه های تهیه شده در زمان های مختلف می توانند به دلایل مختلفی از جمله مدت زمان دور بودن از رابطه جنسی با هم متفاوت باشند. در نتیجه، دو نمونه با فاصله ۲ تا ۴ هفته معمولا جمع آوری می شود.

اگر درصد اسپرم مؤثر در حال حرکت جموعا کمتر از 50 درصد باشد، کم تحرکی اسپرم تشخیص داده می شود.

روش های بهبود حرکت اسپرم

اصلاح سبک زندگی می تواند باعث بهبود کیفیت اسپرم شود. سیگار کشیدن می تواند باروری را کاهش دهد و بر روی تحرک اسپرم تاثیر بد بگذارد.

موادی مانند افیون، آمفتامین، و مواد مخدر و مصرف الکل بیش از حد نیز باعث کاهش کیفیت اسپرم می شوند.

پزشکان به افرادی که مشکل ناباروی دارند تویه می کنند که از مصرف این مواد خودداری کنند.

داشتن اضافه وزن یا شاخص توده بدنی 25 به بالا می تواند بر روی کیفیت و کمیت اسپرم تاثیر بگذارد.

ارتباطی نیز بین افزایش دمای بیضه هاو کاهش کیفیت اسپرم وجود دارد. در حالت ایده آل، دمای تولید اسپرم حدود ۹۴ درجه فارنهایت است.

بنابراین پوشیدن لباس زیر گشاد و اقدامات ساده برای سرد کردن بیضه ها مانند شستن آن ها با آب یخ چند بار در روز می تواند کمک کننده باشد.

درمانهای غیر دارویی

کم تحرکی اسپرم می تواند منجر به ناباروری در مردان شود. اما درمان های زیادی برای این مردان در دسترس است. برخی از گزینه های درمانی غیر دارویی عبارتند از:

تلقیح داخل رحمی اسپرم (IUI): این روش به نام تلقیح مصنوعی نیز شناخته می شود. روش IUI شامل جمع آوری اسپرم و شستن آن هاست. سپس سریع ترین اسپرم در حال حرکت با استفاده از یک لوله پلاستیکی به رحم وارد می شود.
لقاح آزمایشگاهی (IVF): در طی IVF، تخمک آماده از بدن زن و اسپرم متحرک و سالم از بدن مرد در آزمایشگاه با هم لقاح داده می شوند و سپس جنین حاصل برای رشد به رحم باز می گردد.